Niniejsze opracowanie popularyzatorskie ma na celu przybliżyć czytelnikowi jedno z najdonioślejszych proroctw mesjańskich Starego Testamentu - "Pieśń o Słudze Jahwe". U dołu strony zamieszczony jest tekst tego utworu wraz ze szczegółowymi komentarzami. Ponieważ nie posiada on stałych i uznanych przez wszystkich ram, czytelnikowi pozostawiam możliwość wyboru zakresu dzieła - poszczególne warstwy tekstu można włączać i wyłączać, tak aby widzieć i czytać wyłącznie tekst uznany.
Warto klikać w przypisy (tekst podkreślony linią kropkowaną), gdyż często zawierają one sporo dodatkowych informacji oraz wyjaśnień. W przypisach są również podane wszystkie cytaty biblijne, tak aby czytelnik nie musiał każdorazowo wertować Pisma Świętego. Częste użycie przypisów pozwoliło zachować zwięzłość i przejrzystość tekstu podstawowego bez potrzeby rezygnacji z przekazania wszystkich istotnych informacji, komentarzy, cytatów czy nawiązań.
Jeżeli czytelnik nie chce czytać poniższych informacji wprowadzających oraz nie lubi, gdy cokolwiek go rozprasza w czasie czytania tekstu biblijnego, to polecam jednolity tekst Pieśni o Słudze. Pozbawiony jest on wszelkich wstępów, komentarzy i przypisów.
Imię Izajasz (hebr. שַׁעְיָהוּ) w języku hebrajskim oznacza "Zbawieniem jest Jahwe". Imię to krótko lecz trafnie oddaje przesłanie proroka.
Izajasz, syn Amosa był Judejczykiem, który całą swoją działalność prorocką prowadził w Jerozolimie. Był człowiekiem bardzo wykształconym i należał do kręgów arystokratycznych, a może nawet do rodziny królewskiej. Wskazuje na to swoboda, z jaką zwracał się do dostojników królewskich, kapłanów, a nawet do samego króla, do którego miał bezpośredni dostęp. Powołany na proroka został podczas wizyty w Świątyni Jerozolimskiej około 740 r. p.n.e., a zakończył swoją działalność w 701 r. p.n.e. Nie znamy daty śmierci proroka, choć zachowała się starożytna tradycja chrześcijańska o jego męczeństwie przez przepiłowanie za czasów króla Manassesa. Jego działalność przypada na burzliwy czas wojen wywołanych przez znaczny wzrost potęgi Asyrii. Prorok koncentruje się więc na pouczeniach i przestrogach zarówno o charakterze moralnym oraz religijnym, jak i politycznym oraz historiozoficznym. Szczegółowa analiza nauki Izajasza wykracza poza zakres tego opracowania i wymagałaby oddzielnej, równie szerokiej lub nawet szerszej analizy.
Działalność proroka polegała głównie na ustnym nauczaniu. Spisanie mów Izajasza nastąpiło później - częściowo przez samego proroka, częściowo przez jego uczniów. Późniejsze wydarzenia wielokrotnie potwierdziły słuszność rad i przestróg Izajasza. Mimo to nauczanie proroka nie zostało przyjęte za jego życia, a jego proroctwa były przechowywane jedynie przez małe grupy jego uczniów. Musiało upłynąć ponad sto pięćdziesiąt lat, aby teksty te zostały na nowo odkryte. Stało się to podczas niewoli babilońskiej. Proroctwa Izajasza przekonująco objaśniały historię Izraela, a zarazem dawały nadzieję na przyszłość. Wówczas zostały one zebrane, zredagowane i uzupełnione o dodatek historyczny.
W kolejnych latach, do nauczania Izajasza dodano wypowiedzi nieznanych nam z imienia proroków, którzy kontynuowali jego misję w czasie wygnania do Babilonii oraz bezpośrednio po powrocie do Jerozolimy. W ten sposób, na przestrzeni dwóch wieków, powstał ostateczny kształt jednej z najdonioślejszych ksiąg Starego Testamentu.
Księga Izajasza składa się więc de facto z trzech ksiąg:
Język wszystkich trzech części Księgi Izajasza stanowi przykład klasycznej hebrajszczyzny. Jest on nadzwyczaj żywy i barwny, pełen siły i żaru, cechuje go wielka rozmaitość rodzajów literackich, obrazów, porównań i metafor, bogactwo rzadkich słów i aliteracji. Poza nielicznymi wyjątkami oraz dodatkiem historycznym Księga pisana była mową wiązaną, poetycką; przeważają formy rytmiczne 3 + 3 i 3 + 2; zdarzają się także rytmy mieszane.
Tekst księgi zachował się zasadniczo w bardzo dobrym stanie. Wartość tekstu masoreckiego potwierdzają, odkryte w 1947 roku w Chirbet Qumran nad Morzem Martwym, stare rękopisy hebrajskie Księgi Izajasza pochodzące z II w. p.n.e. Na ich podstawie zrekonstruowano pełny tekst Księgi przekazywany w tamtych czasach, co oznacza dostępność źródła o ponad 1000 lat wcześniejszego niż najstarsze dostępne dotychczas kodeksy. Zgodność tekstów okazała się zaskakująca. Pojawiające się drobne odchylenia dotyczą głównie ortografii i niewielkich pomyłek kopistów, które i tak były korygowane na podstawie zasad krytyki tekstu.
Całość Księgi Izajasza wielu chrześcijan odczytuje dzisiaj jako ciągle aktualne indywidualne wezwanie do zmian w swoim życiu i postępowania zgodnego z wolą Bożą w celu osiągnięcia obiecanego zbawienia.
W XII wieku żydowski uczony i poeta Abraham ben Meir ibn Ezra zwany jako Aben Ezra w swoich komentarzach do Pisma Świętego poddał w wątpliwość autorstwo jednej osoby wszystkich 66 rozdziałów Księgi Izajasza. Później wielu badaczy Pisma dochodziło do podobnej konkluzji, jednak dopiero w XVIII wieku pojawiły się rozprawy dobrze dokumentujące hipotezę o innym autorstwie rozdziałów 40-66. Stosunkowo najpóźniej koncepcja ta została uznana przez badaczy katolickich, bo jeszcze 29 czerwca 1908 roku Papieska Komisja Biblijna negatywnie odniosła się do tezy różnych autorów.
Dzisiaj nie ma już żadnych wątpliwości, że Księga Izajasza ma co najmniej trzech autorów i co najmniej jednego późniejszego redaktora. Na potrzeby niniejszego opracowania krótko scharakteryzowałem część środkową Księgi Izajasza - tzw. "Księgę Drugiego Izajasza".
Nie znamy autora Księgi Drugiego Izajasza. Na pierwszy rzut oka anonimowość proroka tak wielkiej miary może być zaskakująca. Prawdopodobnie jednak w podziemiu babilońskim była ona koniecznością ze względów bezpieczeństwa. Teksty takie jak w rozdziale 47 czy wyrażające sympatię do pogromcy Babilonu - Cyrusa, nie mogły być wydawane jawnie. Prawdopodobnie więc prorok rozpowszechniał swoje proroctwa w formie luźnych kartek, pewnego rodzaju anonimowych ulotek krążących wśród Izraelitów. Niewykluczone, że również miał na imię Izajasz - jak jego wielki poprzednik. Jeżeli zaś należał do uczniów Izajasza syna Amosa i rozwijał dalej jego myśli i nauki, to słusznie ostatecznie włączono jego teksty do istniejących już przedtem rozdziałów 1-39.
Księga Drugiego Izajasza ma swój specyficzny styl. Do jego cech charakterystycznych zalicza się pewną jednostajność, liczne powtórzenia oraz stosowanie takich rodzajów literackich jak lamentacje, pieśni dziękczynne, hymny pochwalne, wyrocznie głoszące pociechę i mówiące o wybawieniu, diatryby i satyry. Z księgi można wydzielić:
Adresatami rozdziałów 40-55 nie są już mieszkańcy Jerozolimy, lecz wygnańcy mieszkający w Babilonie. Judea jest spustoszona, a Jerozolima zniszczona. W tych czasach zastanawiano się nad przeszłością i rozważano przyczyny nieszczęścia i upadku, dostrzegano błędy i winy. W tej atmosferze obrachunku z przeszłością dojrzewały i uzyskiwały nowy sens myśli i przepowiednie rzucone niegdyś przez proroków. Toteż zniewolony lud - rozbity, przygnębiony i bliski zwątpienia - szukał pokrzepienia i oczekiwał pociechy. Drugi Izajasz wyszedł więc temu naprzeciw.
Zwracał się on do Izraelitów słowami zachęty i obiecywał rychłe wyzwolenie dzięki wszechmocy Jahwe. Zapewniał, że czas chłosty i kary skończył się i więcej się nie powtórzy. Nawoływał do wychwalania Boga za okazane miłosierdzie i do wiary w jego wszechmoc.
Dzieło Drugiego Izajasza spełniło ważną rolę historyczną i teologiczną. Prorok ten nie tylko uchronił od zapomnienia dzieło swojego poprzednika, ale tchnął w nie nowego ducha i nadał mu zupełnie nowy rozmach. Autor przedstawia też całkowicie nową koncepcję Boga. Dla niego Jahwe był już nie tylko panem jednego kraju i jednego ludu, ale panował nad całym światem i wszystkimi narodami. Jahwe jest bogiem jedynym i nie mającym sobie równego. Jest pierwszym i ostatnim. Jest stwórcą i wiecznym panem natury i historii, kształtującym dzieje świata i losy ludzi, którym daje nadzieję lepszej przyszłości. Przez to połączenie koncepcji stworzenia, dziejów i zbawienia świata Drugi Izajasz stworzył uniwersalną i monoteistyczną koncepcję Boga, będącą podstawą jednolitego poglądu teocentrycznego. W tym ujęciu Jahwe jest nie tylko bogiem, któremu służą żywioły natury i siły historii aby go chwalić, ale przede wszystkim jest bóstwem pełnym niepojętej miłości, a zarazem pasterzem i wybawcą swego ludu. Z tego powodu Księgę Drugiego Izajasza nazywamy Księga Pocieszenia, a samego proroka Prorokiem Nadziei. Z tej właśnie księgi pochodzi pojęcie ewangelii jako dobrej nowiny o powszechnym zbawieniu.
W 1892 roku, luterański teolog niemiecki - Bernhard Duhm, zaproponował wyróżnienie z rozdziałów 42, 49, 50 i 52-53 czterech fragmentów, które wydają się oderwane od reszty tekstu, a przy tym łącząc się ze sobą treściowo, tworzą jedną tzw. "Pieśń o Słudze Jahwe". Można traktować ten utwór jako całość (jak uczyniłem w tym opracowaniu), a można jako cztery oddzielne pieśni (wtedy prawidłowa nazwa brzmiałaby: "Pieśni o Słudze Jahwe").
Otwarte pozostaje pytanie - czy autorem Pieśni jest Drugi Izajasz, czy też została ona do tekstu wpleciona później (przy czym to nie oznacza, że została napisana później; redaktor mógł wpleść do tekstu Drugiego Izajasza utwór wcześniejszy)? Nie wiemy, czy stanowiła jedną całość rozdzieloną na etapie redakcji tekstu, czy od początku były to cztery różne utwory. Nie rozumiemy także, kogo miał na myśli pierwotny autor tych słów, gdy pisał o Słudze Jahwe.
Sługa (hebr. עֶבֶד) nie posiada w używanym tu znaczeniu odcienia pejoratywnego. Terminem tym nazywana jest osoba posiadająca bezpośredni dostęp do swojego pana. Na dworze królewskim tytuł "sługi króla" nosili urzędnicy cieszący się najwyższym zaufaniem monarchy i w jego imieniu zarządzający dworem, a nieraz i całym państwem (przykładem niechaj będzie werset 2Krl 22:12, w którym hebrajski zwrot עֶבֶד־הַמֶּלֶךְ został przez Biblię Poznańską przetłumaczony jako minister królewski). Tytuł "sługi bożego" nosiło wiele najważniejszych osób z dziejów Izraela: Abraham, Mojżesz, Dawid i wielu innych.
Jak już wspomniałem, nie wiemy kogo miał na myśli autor tekstu, gdy pisał o Słudze Jahwe. Stawiać możemy hipotezy, iż jest to:
Niektórzy bibliści stawiają tezę, iż każda z czterech części Pieśni mówi o innym Słudze.
Już pierwsi chrześcijanie rozpoznali w Słudze postać Jezusa. Cytatów lub aluzji do "Pieśni o Słudze Jahwe" w Nowym Testamencie znajduje się bardzo wiele. Omówmy dwa przykłady.
Na podstawie obu tych fragmentów wyraźnie widać, że pierwsi chrześcijanie posługiwali się "Pieśnią o Słudze Jahwe" w swojej codziennej pracy apostolskiej.
Jednak już wtedy pojawiały się wśród chrześcijan także inne odczytania bohatera Pieśni. Najważniejszą osobą, która nawiązywała do interpretacji zbiorowej był apostoł Paweł, który sam siebie zaliczał w poczet sług Jahwe i do siebie odnosił słowa Pieśni:
Do dzisiaj zaskakuje tak duża precyzja proroctwa i niektóre sformułowania wręcz rewolucyjne jak na czasy, w których zostały napisane. Opisane w czwartej części wywyższenie Sługi poprzez jego poniżenie było rzeczą absolutnie bez precedensu wśród żydów, którzy wierzyli, iż łaska Boga objawia się powodzeniem w doczesnym życiu, a choroby i cierpienie spotykające człowieka są karą za grzechy. Sługa był oszpecony, wzgardzony i odtrącony przez ludzi. A jednak nie była to kara za grzechy, tylko ofiara za występki i grzechy wszystkich ludzi. Wszystko po to, aby przynieść tym ludziom pokój. Wyjaśnić należy, iż hebrajskie słowo שָׁלֹום (pokój) ma dużo szersze znaczenie niż w języku polskim. W języku hebrajskim słowo to zawiera w sobie również takie znaczenia jak: dobrobyt, szczęśliwy los, zdrowie itd. Zatem hebrajski pokój to pełna harmonia we wszystkich sferach życia. Sługa Jahwe niesie więc ludziom szczęście poprzez ofiarę z samego siebie. I właśnie ta ofiara jest drugą niespotykaną wśród ludu Izraela rzeczą. Bo choć Stary Testament zna ofiary ekspiacyjne, to jednak zawsze są one pod postacią zwierząt. Nie składano ofiar przebłagalnych z ludzi. Tymczasem Sługa Jahwe bierze na siebie grzechy jego ludu i ginie.
Tu pojawia się trzeci i najbardziej zaskakujący element tekstu. Śmierć i pogrzebanie sługi nie oznaczają ostatecznego końca. Autor Pieśni jeszcze nie potrafi w pełni wyrazić tego co, jak się wydaje, pragnie czytelnikowi przekazać. Pojęcie zmartwychwstania pojawi się bowiem dopiero 4 wieki później - w II w. p.n.e. - w Księgach Daniela i 2 Machabejskiej. A jednak Sługa Jahwe będzie oglądał potomstwo i dni swe przedłuży. Nie tylko więc będzie żył, ale będzie się cieszył szczególnymi względami Boga: oglądać będzie światłość, poznaniem Jahwe będzie nasycony oraz odziedziczy wielkie rzesze jako zdobycz. Sens tej przepowiedni jest absolutnie unikalny w całym Starym Testamencie. Żadna inna starotestamentowa zapowiedź mesjańska nie obejmuje żadnego z tych trzech, tak ważnych dla chrześcijan, elementów:
O ile bezdyskusyjne pozostają początki wszystkich czterech części Pieśni o Słudze, to wyraźny problem stanowi wyodrębnienie, gdzie dokładnie kończą się pierwsze trzy z nich. Dodatkowo, niektórzy badacze stawiają tezę, iż część tekstu została dopisana później. Wszystko to sprawia trudność w przedstawieniu tekstu. Na potrzeby niniejszego opracowania podzieliłem tekst na trzy warstwy, pozostawiając ostateczną decyzję co do kształtu dzieła czytelnikowi.
Wyodrębnione warstwy tekstu:
Na zakończenie, dla zachowania rzetelności, nie mogę nie wspomnieć, iż jest grupa badaczy, która nie wyodrębnia "Pieśni o Słudze Jahwe" z tekstu Drugiego Izajasza. Badacze Ci uważają, że tekst księgi należy czytać jako całość i poszczególne części Pieśni interpretować wspólnie z przylegającymi do niej fragmentami. Podejście takie, choć równoprawne z naukowego punktu widzenia, nie tylko jednak nie wyjaśnia wcześniej opisanych trudności interpretacyjnych, ale tworzy nowe - na styku Pieśni z resztą tekstu. Istotnym argumentem przeciwko wtapianiu Pieśni w resztę tekstu jest to, że po usunięciu Pieśni, tekst Drugiego Izajasza uzyskuje bardziej płynne brzmienie, za to sama Pieśń może być wtedy rozpatrywana jako całość i nabiera jednoznacznie mesjańskiego charakteru.
 | Jeżeli nie jesteś zainteresowany szczegółową analizą, a chcesz jedynie cieszyć się strofami Spełnionej Przepowiedni, to czytaj jednolity tekst Pieśni o Słudze. |
Cała treść "Pieśni o Słudze Jahwe" oraz pozostałych cytatów z Pisma Świętego została podana w tłumaczeniu Biblii Poznańskiej. Uzasadnieniem mojej decyzji jest fakt, iż Biblia Poznańska została uznana w 1999 roku przez badaczy za najlepszy polski przekład Biblii. Bardzo ważna jest również wierność oryginałowi, którą tłumacze tego przekładu uznali za priorytetową. W kwestiach wątpliwych posiłkowałem się Biblią Paulińską, który to przekład - jako najnowszy - uwzględnia dzisiejszy stan wiedzy biblijnej. Stąd w tekście Pieśni jest kilka zmian w porównaniu z oryginalnym przekładem, które pozwalają precyzyjniej oddać myśl autora (autorów?) Pieśni. Jednak wbrew nowym zasadom translatorskim, a za oryginalnym tekstem Biblii Poznańskiej, pozostawiłem w tytule oraz w tekście imię Pańskie jako element ważny dla niektórych chrześcijan.
Komentarze do tekstu Pieśni, choć w założeniu są oparte na egzegezie Biblii Poznańskiej, znacznie rozszerzyłem o informacje z innych źródeł oraz kilka spostrzeżeń własnych. Za zasadę przyjąłem cytowanie wszystkich odniesień do Pisma Świętego oraz wyjaśnianie każdego niezrozumiałego lub wieloznacznego fragmentu. Dlatego warto klikać w przypisy (tekst podkreślony linią kropkowaną), gdyż często zawierają sporo dodatkowych informacji, a zdarza się nawet, iż są bogatsze treściowo niż sam komentarz (patrz np. komentarz do wersetu Iz 42:9).
Zgodnie z podaną wcześniej informacją pozostawiam do wyboru czytelnika ostateczny kształt dzieła umieszczając poniżej najszerszy jego zakres uznawany przez badaczy. Nad tekstem umieściłem przyciski, które pozwalają wyłączać i włączać odpowiednie warstwy tekstowe. Pierwszy z nich wyłącza drugą i trzecią warstwę, pozostawiając tekst uznawany przez wszystkich badaczy jako oryginalny (bez późniejszych naleciałości) i niekwestionowany pod względem przynależności. Drugi z przycisków wyłącza jedynie trzecią - najbardziej sporną warstwę.
Po lewej stronie zaznaczyłem, kto jest narratorem danych wersów. Przy czym - co ważne - jeżeli narrator cytuje inną osobę (np. prorok, który cytuje słowa Jahwe), to nadal pozostaje on autorem całej wypowiedzi, a cytat wplata się w jej sens. Stąd nie wszystkie słowa Boga są oznaczone bezpośrednio jako "J".
Spis narratorów:
Dla pełnej i rzetelnej informacji czytelnika wydzieliłem kolorystycznie zarówno poszczególne części Pieśni (tło tekstu), jak i warstwy tekstowe (kolor tekstu). W tabeli poniżej znajduje się pełen spis użytych oznaczeń.
| Legenda kolorów | |||
| część pierwsza warstwa pierwsza |
część druga warstwa pierwsza |
część trzecia warstwa pierwsza |
część czwarta warstwa pierwsza |
| część pierwsza warstwa druga |
część druga warstwa druga |
część trzecia warstwa druga |
część czwarta warstwa druga |
| część pierwsza warstwa trzecia |
część druga warstwa trzecia |
część trzecia warstwa trzecia |
część czwarta warstwa trzecia |
tekst z komentarzem wraz z wyróżnieniem części i warstw
| Werset | N | Treść | Komentarz |
| Iz 42:1 Iz 42:2 Iz 42:3 Iz 42:4 |
J | Oto mój Sługa, którego Ja wspieram, Wybraniec mój, w którym sobie upodobałem. Ducha mojego wylałem na niego, On Prawo zaniesie narodom. Nie będzie krzyczał ani czynił zgiełku, nie będzie słychać głosu jego na ulicy. Trzciny nadłamanej nie złamie i knota tlejącego nie zgasi! Prawo prawdziwe ogłosi! Nie zachwieje się i nie załamie, aż Prawo utrwali na ziemi! Na jego Naukę dalekie kraje czekają. |
W wersecie 1 przedstawienie Sługi jako osoby o szczególnie bliskim związku z Bogiem. Słowa te wielokrotnie powtórzą autorzy Ewangelii. Znaczenie momentu wylania Ducha Świętego jest wśród chrześcijan od pierwszego wieku, aż po dziś dzień, pretekstem do wielu dyskusji o charakterze dogmatycznym. Tutaj oznacza przede wszystkim namaszczenie i poparcie boskim autorytetem (porównaj z Dz 10:38). Wersety 2-3 przedstawiające siłę łagodności Sługi niektórzy badacze traktują jako uwypuklenie kontrastu z Cyrusem, który swych przeciwników pokonywał orężem. Porównaj te wersety z przepowiednią mesjańską w Iz 11:3-4. Zwrot prawo prawdziwe [ogłosi] (hebr. לֶאֱמֶת) może być też przetłumaczony jako prawo wiernie [ogłosi] lub bardziej dosłownie w prawdzie [przyniesie prawo]. Werset 4 wprowadza czytelnika w misję apostolską Sługi, dzięki któremu prawda o Bogu rozniesie się po całej ziemi, co jest spełnieniem proroctwa Jakuba. Wersety 1-4 cytowane są w Mt 12:18-21 jako wypełnione w Jezusie. |
| Iz 42:5 Iz 42:6 Iz 42:7 |
P | Tak mówi Bóg, Jahwe, który stworzył i rozpiął niebiosa, który ziemię utwierdził z jej płodami, a ludziom na niej wlał tchnienie i ducha tym, którzy po niej chodzą: - Ja, Jahwe, wezwałem cię w sprawiedliwości i ująłem cię mocno za rękę. Ja cię kształtowałem i ustanowiłem Przymierzem dla ludzi, światłością narodów, abyś otwierał oczy niewidomym i wyprowadzał z więzienia pojmanych, a z ciemnicy tych, co siedzą w ciemności! |
Wersety dyskusyjne ze względu na nagłą zmianę stylu oraz osoby narratora. Narrację przejmuje prorok, który cytuje Słowa Jahwe skierowane do Sługi. Werset 5 to podkreślenie stwórczej roli Boga, który ukształtował niebo, ziemię, jej dary oraz wszystkich ludzi. Wlał tchnienie i ducha (וְרוּחַ) - to Duch Boży swoim tchnieniem ożywia materię (patrz: Rdz 2:7). Wersety 6 i 7 to słowa Jahwe, który stawia przed Sługą podwójne zadanie. Ma się stać Nowym Przymierzem pomiędzy Bogiem a ludem Izraela oraz światłością dla narodów. Słowo narody (używane naprzemiennie z wyspy) w Księdze Izajasza oznacza wszystkie obce (nieznające Jahwe jako Boga) ludy z całego świata (patrz: Iz 2:2-3). Sługa zatem wybawi ich z ciemności niewiedzy i wyprowadzi z więzienia ich błędów. |
| Iz 42:8 Iz 42:9 |
J | Jam jest Jahwe - to jest Imię moje, a chwały mojej nie oddam innemu ani należnej mi czci - bożkom! Oto nastąpiły pierwsze wydarzenia, a nowe Ja zapowiadam; obwieszczam je wam - zanim zaistnieją. |
Przynależność tych wersetów do Pieśni jest dyskusyjna. Poważnym argumentem przeciw włączaniu tych wersetów do Pieśni jest hipoteza, iż są one kontynuacją sceny sądu z Iz 41:21-29. Narracja wraca do Jahwe. W wersecie 8 Bóg przypomina pierwsze przykazanie Dekalogu. Kwestia imienia Bożego nawiązuje do wersetów Księgi Wyjścia. Werset 9 przedstawia już spełnione obietnice Boże jako gwarancje spełnienia kolejnych. Oba wersety - podkreślenie wyłączności Jahwe oraz zapowiedzi przyszłych zdarzeń - silnie nawiązują do upomnienia z Iz 44:6-7. |
| Iz 49:1 Iz 49:2 Iz 49:3 Iz 49:4 |
S | Słuchajcie mię, kraje zamorskie, i uważajcie, narody dalekie! Jahwe mnie powołał jeszcze w łonie matki, w mej matki wnętrzu nazwał imię moje. I uczynił me usta jakby ostrym mieczem, w cieniu swej ręki mnie chował. Uczynił ze mnie strzałę wyostrzoną, w kołczanie swoim mnie ukrył. Powiedział do mnie: "Ty Sługą mym jesteś; przez ciebie objawię swą chwałę". Ja zaś mniemałem: Trud mój daremny, na próżno, bez pożytku trawiłem swe siły. A jednak moje prawo jest u Jahwe i moja wysługa - u Boga mojego. |
Część druga Pieśni zaczyna się od monologu Sługi. W wersecie 1 Sługa odwołuje się do swojego powołania przez Jahwe oraz adresuje swój monolog do wszystkich narodów i krajów. Przesłanie Sługi dotyczy zatem wszystkich ludzi na ziemi. Powołanie w łonie matki ukazuje działanie Boga jako pierwszego i ostatniego, który namaszcza wybranych jeszcze przed ich urodzeniem. Werset 2 nazywa sługę mieczem i strzałą. Są to symbole skutecznego słowa tym bardziej uwypuklone przez podkreślenie ostrości obu narzędzi. Poprzez słowa chował oraz ukrył autor sugeruje, że do pewnego momentu Jahwe trzymał Sługę niejako w rezerwie, aby posłużyć się nim dopiero w stosownej chwili. Werset 3 przedstawia najważniejszy cel powołania Sługi - wsławienie Boga oraz objawienie jego chwały. W większości lekcji pojawia się tutaj słowo Izrael. Część badaczy sugeruje, że słowo to można przedstawić jako wołacz, choć byłoby to niezgodne z duchem języka hebrajskiego. Najprawdopodobniej jednak jest to glosa, gdyż nie pasuje do indywidualnego charakteru Sługi z następnych wersetów. Werset 4, to opowieść o pierwotnym zniechęceniu Sługi, jednak dzięki ufności pokładanej w Jahwe ostateczna misja zakończy się nagrodą. Werset 4 znajduje swoją logiczna kontynuację w wersecie 5c. W tekście jednolitym Pieśni - idąc za tłumaczami Biblii Poznańskiej - przestawiłem odpowiednio kolejność wierszy w wersecie 5, w tym zaś miejscu czytelnik osiągnie odpowiedni efekt wyłączając warstwę 2. |
| Iz 49:5a Iz 49:5b |
S | A teraz tak rzecze Jahwe, który uczynił mnie Sługą swym już w łonie matki, abym Jakuba do Niego sprowadził, a Izraela skupił wokół Niego. |
Werset 5a-b. Pierwszym zadaniem sługi jest scalenie narodu. Werset można rozumieć dosłownie - jako skupienie Izraelczyków rozproszonych w odległych krajach lub metaforycznie - jako nawrócenie ludu bożego i skupienie go wokół osoby Boga. |
| Iz 49:5c | S | I w oczach Jahwe będę uczczony, a Bóg mój jest moją siłą. |
Werset 5c jest kontynuacją wersetu 4. W tekście jednolitym Pieśni znajduje się bezpośrednio po wersecie 4, a przed wierszami 5a-b. |
| Iz 49:6 | S | I rzekł mi: "To mało, że jesteś mi Sługą, by pokolenia Jakuba podźwignąć, by przywieść z powrotem Resztę Izraela; lecz ustanawiam cię Światłością narodów, by zbawienie moje się urzeczywistniło aż po krańce ziemi!" |
W wersecie 6 następuje znaczne rozszerzenie zakresu misji Sługi. Ma nie tylko podźwignąć pokolenia Izraela, ale przede wszystkim stać się ma misjonarzem wśród pogan, ich światłością. Zbawienie Boże ma tu charakter uniwersalny i dotyczący wszystkich ludzi na ziemi. Reszta Izraela - patrz przypis we wprowadzeniu w rozdziale "Pieśń o Słudze" w części "Sługa". |
| Iz 49:7 | P | Tak mówi Jahwe, Wybawca Izraela i Święty jego, do sponiewieranego, przez lud wzgardzonego Sługi panujących: - Królowie cię zobaczą i powstaną, książęta na twarz upadną, przez wzgląd na Jahwe, który jest wierny, na Świętego Izraela, który wybrał ciebie. |
Narrację przejmuje prorok, który w wersecie 7 przypisuje Jahwe dwa tytuły nawiązujące do Pierwszego Izajasza - Wybawcy oraz Świętego Izraela. Bóg przepowiada tu, że choć Sługa został sponiewierany i wzgardzony przez lud, to zostanie on doceniony przez przedstawicieli innych narodów, którzy będą składali mu hołdy. Na uwagę zasługuje wyrażenie "do sponiewieranego" - w oryginale "לִבְזֹה־נֶפֶשׁ", dosł. "do sponiewieranej duszy". Wyrażenie to dla badaczy chrześcijańskich jest dowodem, że Sługa jest jednostką, indywiduum, gdyż nefesz nigdy nie jest użyte w odniesieniu do zbiorowości. |
| Iz 49:8a Iz 49:8b Iz 49:9a |
P | Tak mówi Jahwe: - W czas zmiłowania wysłucham ciebie, a w dzień zbawienia będę cię wspierał. Ukształtowałem cię i uczyniłem przymierzem narodu, aby przywrócić ład ziemi i opustoszałe dziedzictwa rozdzielić, by uwięzionym powiedzieć: "Wychodźcie!", a pogrążonym w ciemnościach: "Wyjdźcie na światło!". |
Wersety 8 i 9a są sporne - duża część badaczy wyodrębnia je z reszty tekstu traktując je jako oddzielne orędzie. Rozważymy je tutaj w założeniu, że są częścią Pieśni. Słowa wersetu 8a można traktować jako odpowiedź Boga na słowa Sługi z drugiej części wersetu 4 i ich kontynuacji w wersecie 5c. Jest to również nawiązanie do opisywanego przy wersecie 2 trzymania Sługi niejako w rezerwie. Wyrażenie בְּעֵת רָצֹון tu przetłumaczone jako w czas zmiłowania można też bowiem przetłumaczyć jako w stosownym czasie. Słowa z wersetów 8b-9a rozszerzają zadania sługi o misję odnowienia przymierza. Niewola babilońska staje się tu metaforą niewoli duchowej, a Sługa - niejako drugim Jozuem, który - tym razem duchowo - wejdzie ze swoim ludem do Ziemi Obiecanej i przydzieli mu jego dziedzictwo. |
| Iz 50:4a Iz 50:4b Iz 50:5 Iz 50:6 Iz 50:7 Iz 50:8 Iz 50:9 |
S | Pan, Jahwe, dał mi język ucznia, abym umiał słowem pokrzepiać strudzonych. Co rano pobudza moje uszy, bym słuchał, jak słuchają uczniowie. Pan, Jahwe, otworzył mi uszy - a jam się nie wzdragał, a ja się nie cofnąłem. Podałem swe plecy chłoszczącym, a twarz tym, co mnie policzkowali. Nie zakrywałem swego oblicza przed zniewagami i plwaniem. Ale Pan, Jahwe, mnie wspiera, nie złamie mnie przeto zniewaga. Więc uczyniłem swoją twarz jak krzemień, a wiem, że zawstydzony nie będę. Blisko jest mój Obrońca; kto będzie prawować się ze mną? Stańmy więc razem! Kto chce mnie oskarżać? Niech się do mnie zbliży! Oto Pan, Jahwe, mnie wesprze! Któż zatem mógłby mnie potępiać? Oto wszyscy oni jak szata ulegną zniszczeniu, mole ich stoczą. |
Narracja całej pierwszej warstwy w trzeciej części Pieśni jest po stronie Sługi. Opowiada on o sobie. Wersety 4 i 5 są skażone - możliwe jest wiele wariantów tłumaczenia. Dla lepszej jasności tekstu werset 4a przytaczam w tłumaczeniu Biblii Paulińskiej. Werset 4 nawiązuje do Iz 49:2. Słowa "język ucznia", które Biblia Poznańska podaje jako "język biegły" sugerują raczej dar wygłaszania proroctw niż gładkość wymowy. Werset 5 opisuje mężne przyjęcie przez Sługę swojej misji - inaczej niż miało to miejsce w przypadku niektórych proroków. Wersety 6-7 stanowią przygotowanie do ostatniej części Pieśni, w której Sługa przedstawiony jest jako Mąż Boleści. Po raz pierwszy w Pieśni pojawia się idea soteriologiczna. Chłosta, policzkowanie, zniewagi i plwanie - upokorzenia te spotkały Jezusa w czasie Jego męki. Sługa nie załamie się jednak z powodu wzgardy, tylko okazuje ufność Bogu, który z pewnością wesprze go w osiągnięciu celu. Zwrot twarz jak krzemień jest nawiązaniem do słów współczesnego autorowi Pieśni proroka Ezechiela. Wersety 8-9 są wyrazem pewności Sługi co do swojej niewinności, słuszności i zwycięstwa swej sprawy. Wzywa on przeciwników na rozprawę zapowiadając ich całkowitą klęskę i zagładę. |
| Iz 50:10 Iz 50:11 |
J | Ktokolwiek spośród was czci Jahwe, niech słucha głosu Jego Sługi! Kto chodzi w ciemnościach, kto nie ma w sobie blasku światłości, niech w Imieniu Jahwe położy nadzieję i na swym Bogu się oprze! Ale wy wszyscy, co ogień wzniecacie i rozpalacie ogniste pociski - idźcie w żar ognia waszego, między ogniste pociski, któreście rozpalili! Z mojej to ręki taki los was spotyka; legniecie wśród tortur. |
Wersety przez większość badaczy wyłączane z Pieśni, aczkolwiek np. Biblia Paulińska traktuje je jako podsumowanie trzeciej części i wzmocnienie oraz potwierdzenie słów Sługi przez samego Jahwe. Czytając werset 10 wydawać się może, że narrację przejmuje prorok, jednak w wersecie 11 wyjaśnia się, że przemawiającym jest sam Jahwe. Zwrot kto chodzi w ciemnościach najprawdopodobniej wskazuje na pogan. W wersecie 11 pojawia się wzmianka o torturach, w której wielu badaczy widzi pierwszą zapowiedź mąk które spotkają po śmierci niegodziwców, rozwiniętą potem przez Trzeciego Izajasza w Iz 66:24. |
| Iz 52:13 Iz 52:14 Iz 52:15 |
J | Oto triumfy odnosić będzie mój Sługa, wywyższony będzie i wyniesiony, postawiony bardzo wysoko. Jak wielu ze zgrozą na niego patrzyło, bo nieludzko zniekształcony był jego wygląd, a postać jego niepodobna do ludzkiej, tak wprawi on w podziw liczne narody; królowie zamkną wobec niego swe usta, bo ujrzą coś niewymownego i pojmą rzecz niesłychaną. |
W pierwszych trzech wersetach czwartej części Pieśni narrację przejmuje Jahwe. Opisują one wspaniałe osiągnięcia, które zwieńczą wysiłki Sługi. Werset 13 zawiera trzy synonimy, które podkreślają chwałę Sługi. Będzie on wywyższony, i postawiony wysoko. W wersecie 15 na uwagę zasługuje czasownik יַזֶּה, który jest formą hifil imperfectum czasownika נזה. Jest on tu jest przetłumaczony jako wprawi on w podziw. Wprawdzie dosłowne tłumaczenie, że Sługa skrapiać będzie liczne narody jest kuszące, to jednak czasownik נזה w tym znaczeniu nie łączy się nigdy z biernikiem. Nie widać tu także paralelizmu członów. Należy więc przyjąć inne znaczenie nazah (z uwzględnieniem formy hifil): spowodować zryw ze zdumienia, sprawiać, że ktoś podskoczy z radości, wprawiać w podziw, zgodne z arabskim nazaw. W tym znaczeniu łączy się z biernikiem, harmonizuje z kontekstem, z paralelizmem oraz z tłumaczeniem Septuaginty. Ostatnie słowa tego wersetu przywołuje i interpretuje Paweł w Rz 15:21. |
| Iz 53:1 Iz 53:2 Iz 53:3 Iz 53:4 Iz 53:5 Iz 53:6 Iz 53:7 Iz 53:8 Iz 53:9 Iz 53:10 Iz 53:11 |
P | Któż uwierzy wieści zasłyszanej, i komu objawiło się ramię Jahwe? Wyrósł przed nami jakby szczep młody i jak korzeń z ziemi wyschniętej. Nie było w nim blasku ni piękna, byśmy w nim wzrok utkwić mieli, ani wyglądu, aby nas zachwycał. Wzgardzony był i odtrącony przez ludzi, Mąż boleści i zżyty z cierpieniem, podobny do kogoś, przed kim twarz się zasłania. Wzgardzony był, tak że mieliśmy go za nic. A przecież on dźwigał nasze niemoce i wziął na siebie nasze boleści. A myśmy uważali, że był ukarany, uderzony przez Boga i poniżony. Lecz on był przeszyty za nasze występki, starty za grzechy nasze. Na nim ciążyła kaźń niosąca nam pokój, a przez jego rany - myśmy uzdrowieni! Wszyscyśmy błądzili jak owce, każdy na swą własną kierował się drogę, Jahwe zaś jego obarczył przewinami nas wszystkich. Był umęczony, lecz znosił to z poddaniem i nie otworzył ust swoich; jak baranek prowadzony na zabicie, jak owca milknąca przed strzygącymi ją - tak on nie otworzył ust swoich. Po uwięzieniu i sądzie został zgładzony i któż by pomyślał o jego pokoleniu? - bo został wyrwany z krainy żyjących, za grzechy jego ludu na śmierć go ubito. I wyznaczono mu grób z przestępcami, a pośród łotrów był w chwili swej śmierci, choć nie popełnił bezprawia i fałsz w jego ustach nie postał. Lecz wolą Jahwe było zetrzeć go w cierpieniu, skoro oddał się na ofiarę przebłagalną. Będzie oglądał potomstwo i dni swe przedłuży, a sprawa Jahwe dzięki niemu zwycięży. Za udręczenie swej duszy oglądać będzie światłość i poznaniem Jahwe będzie nasycony. |
Narratorem słów wersetów 1-11a jest prorok. W pierwszych sześciu wersetach wypowiada się on w imieniu ludu, który nie rozumiejąc misji Sługi, wzgardził nim i go odtrącił. Część badaczy twierdzi, że przemawiają tutaj królowie i narody (pogańskie), o których była mowa w wersecie 15. Werset 1 cytowany jest dwukrotnie cytowany w NT. Spory budzi rzeczownik לִשְׁמֻעָתֵנוּ. Cześć tłumaczy oddaje go czynnie, a część - w tym i Biblia Poznańska, uwzględniając paralelizm członów z drugim biernym stychem - biernie. Wyrażenia z wersetu 2 szczep młody oraz korzeń wyraźnie nawiązują do słów Pierwszego Izajasza o Emmanuelu. W tym wersecie naszkicowane zostało źródło nieporozumień pomiędzy Mesjaszem, a ludem Izraela, który oczekiwał jego przyjścia w chwale, blasku i potędze, więc gdy Mesjasz przyszedł do swoich - swoi Go nie przyjęli bo nie rozpoznali czasu swego nawiedzenia. Od wersetu 4 rozpoczyna się nigdzie wcześniej w ST nie wyrażona myśl o zadośćuczynieniu zastępczym. Sługa Jahwe, sam niewinny, bierze dobrowolnie na siebie grzechy, słabości i przewiny wszystkich, przez swe cierpienia i mękę składa za nie okup Bogu, przez swoje rany i mękę przynosi ludziom pokój. Werset 4 cytowany jest w Ewangelii Mateusza w związku z działalnością Jezusa uzdrawiającego chorych. W drugim wierszu tego wersetu do głosu dochodzi powszechny w starożytnym Izraelu pogląd, że cierpienia i nieszczęścia są karą Boga za osobiste grzechy. Werset 5 podkreśla ideę ekspiacji zastępczej i ukazuje jej zbawienne skutki. Słowo pokój można odczytywać jako nawiązanie do postaci Emmanuela opisanej przez Pierwszego Izajasza oraz do pochodzącego z tego samego okresu proroctwa Micheasza. Werset 6, to lapidarne confiteor ludzkości. Zachowanie ludzi, którzy w poszukiwaniu indywidualnego szczęścia sprzeciwiają się prawom boskim Jahwe zrzuca na barki Sługi. Od wersetu 7 zmienia się forma narracji. Prorok przestaje przemawiać w imieniu ludu, a zaczyna roztaczać szczegółową wizję męki Sługi. Na wstępie podkreślona jest dobrowolność jego ofiary. Polskie tłumaczenie nie oddaje w pełni wręcz chęci poniesienia ofiary w oryginale podkreślonej poprzez użycie zaimka הוּא. Do obrazu baranka i uwydatnionego w Pieśni ekspiacyjnego charakteru ofiary Sługi nawiązuje Jan Chrzciciel. Wersety 7 i 8 są również przywoływane w perykopie o dworzaninie etiopskiej królowej Kandaki w Dziejach Apostolskich. W wersecie 8 możliwe są tłumaczenia drugiego stychu jako "Kto opowie losy jego życia?" lub "Kto zatroszczy się o jego los?" jak i jeszcze inne. Wynika to z wieloznaczności zarówno rzeczownika דֹּורֹ jak i czasownika שֹׂיח. W wersecie 9 tłumacze Biblii Poznańskiej założyli skażenie tekstu oryginalnego. Hebrajskie וַיִּתֵּן אֶת־רְשָׁעִים קִבְרֹו וְאֶת־עָשִׁיר בְּמֹתָיו tłumaczy się bowiem dosłownie jako I dano mu grób ze złoczyńcami, i z bogatymi jego grobowiec. Argumentem za korektą tekstu oryginalnego jest synonimiczny paralelizm członów, który częściowo zachował się na rzeczowniku. Werset 10 rozpoczyna się od pozornego okrucieństwa Jahwe, który każe cierpieć Słudze i wyznacza go na ofiarę przebłagalną (אָשָׁם). Jednak już w drugiej części wersetu 10 i na początku wersetu 11 okazuje się, że cierpienie Sługi ma swój głęboki sens. Zarówno dla niego samego, bowiem będzie oglądał swe potomstwo, dni swe przedłuży, oglądać będzie światłość oraz poznaniem Jahwe będzie nasycony, jak i dla realizacji opisanego w Pieśni Bożego planu, którym jest przygotowanie ludu Bożego na przyjęcie zbawienia i rozciągnięcie tego zbawienia na wszystkie narody. |
Iz 53:12 |
J | Sprawiedliwy mój Sługa usprawiedliwi wielu, wziąwszy na siebie ciężar ich win. Dlatego mu wielu przydzielę w dziedzictwie i odziedziczy wielkie rzesze jako zdobycz za to, że sam na śmierć wydał swe życie i między złoczyńców został policzony, że dźwigał sam nieprawości wielu i wstawiał się za grzesznikami. |
Dwa ostatnie wersety Pieśni stanowią ukoronowanie całego utworu. Narrację przejmuje Jahwe, który krótko podsumowuje skutki ekspiacyjnej ofiary swojego Sługi. W drugiej części wersetu 11 na uwagę zasługuje przymiotnik לָרַבִּים. Jego odpowiednikiem jest greckie słowo πολλων używane przez ewangelistów i Pawła. Intencją autorów jest podkreślenie uniwersalności zbawienia dostępnego dla wszystkich. Werset 12 podkreśla prawo własności Sługi, który przez swoją ofiarę nabył ocalonych przez siebie ludzi. Słowo odziedziczy można też przetłumaczyć jako otrzyma część, co wraz z rzeczownikiem שָׁלָל dobrze obrazuje, że zbawienie ludzi jest owocem stoczonej walki. Czasownik פגע z ostatniego stychu nieraz ma znaczenie szersze i oznacza własne uniżenie w czyimś imieniu. |